Εχουμε πολλά μεταπτυχιακά;

Πριν από δεκαπέντε χρόνια, οι φοιτητές που παρακολουθούσαν μεταπτυχιακά προγράμματα ήταν 31.071. Σήμερα έχουν τριπλασιαστεί (92.500). Η εξέλιξη φαίνεται να είναι μόνο θετική – ολοένα περισσότεροι νέοι αναζητούν υψηλότερα ακαδημαϊκά προσόντα για να είναι πιο ανταγωνιστικοί στην αγορά εργασίας. Ο πληθωρισμός των μεταπτυχιακών όμως προκαλεί και προβληματισμό σε ένα μέρος της ακαδημαϊκής κοινότητας. Μήπως το πλήθος των προγραμμάτων καταλήγει να έχει συνέπειες για την ποιότητά τους; Μήπως το γεγονός ότι τα περισσότερα έχουν δίδακτρα και αποτελούν σταθερή πηγή εσόδων για τα ΑΕΙ, ωθεί τα πανεπιστήμια σε μια όχι και τόσο μελετημένη ανάπτυξή τους;

Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το ζήτημα έχει απασχολήσει τη Σύνοδο των Πρυτάνεων, την ηγεσία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης αλλά και το υπουργείο Παιδείας. Οπως αναφέρει στην «Κ» ο Δημήτρης Μπουραντώνης, γενικός γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης στο υπουργείο Παιδείας και πρώην πρύτανης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, «τα πανεπιστήμια πρέπει να αποφασίσουν μέχρι ποιο σημείο πρέπει να αναπτύξουν τα μεταπτυχιακά τους. Πρέπει να βρεθεί ένα σημείο ισορροπίας, ανάμεσα στα μεταπτυχιακά προγράμματα και την ερευνητική δουλειά των ΑΕΙ».

Με βάση τα τελευταία στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, το 2010 στα μεταπτυχιακά προγράμματα των ελληνικών πανεπιστημίων σπούδαζαν 31.071 φοιτητές. Το 2019 ήταν 68.972, ακολούθησε το 2020 μια πτώση λόγω της πανδημίας, ενώ κατόπιν ο αριθμός πήρε την ανηφόρα: 81.568 φοιτητές το 2021, 83.425 το 2022, 89.075 το 2023 και 92.475 το 2024.

Tα ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα προσφέρουν συνολικά 1.424 προγράμματα, ενώ το 2020 λειτουργούσαν 1.129 μεταπτυχιακά και 735 το 2016. Παράλληλα, ιδρύθηκαν ήδη τα πρώτα επαγγελματικά μεταπτυχιακά με τη σύμπραξη ΑΕΙ και μεγάλων εταιρειών.

Για να υπάρχουν τόσο πολλά μεταπτυχιακά, σημαίνει ότι υπάρχει ζήτηση για τις θέσεις τους. Και αυτό συνδέεται με τα προβλήματα στην αγορά εργασίας», παρατηρεί στην «Κ» η πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη. Σύμφωνα με την ΕΘΑΑΕ, στην Ελλάδα καταγράφεται βελτίωση στην απασχόληση αποφοίτων που είναι κάτοχοι πτυχίου (από 69,2% το 2016 σε 76,9% το 2022), μεταπτυχιακού διπλώματος (από 82% το 2016 σε 86,4% το 2022) και διδακτορικού τίτλου (από 87,5% το 2016 σε 92,7% το 2022). Οι προοπτικές απασχόλησης είναι σε κάθε κατηγορία διαχρονικά καλύτερες, όσο ανώτερο είναι το επίπεδο σπουδών.

«Για να υπάρχουν τόσο πολλά μεταπτυχιακά, σημαίνει ότι υπάρχει ζήτηση για τις θέσεις τους. Και αυτό συνδέεται με τα προβλήματα στην αγορά εργασίας», λέει η πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου, Χριστίνα Κουλούρη.

Μήπως το πρώτο πτυχίο έχει χάσει πλέον την αίγλη του; «Προφανώς, αλλά πρόκειται για μία ιστορική εξέλιξη. Οπως έπεσε η αξία του απολυτηρίου λυκείου κατά τη Μεταπολίτευση και ενισχύθηκε το πανεπιστημιακό πτυχίο, τώρα πλέον έχουμε περάσει στην “εποχή του μεταπτυχιακού”», σημειώνει η κ. Κουλούρη.

Υπάρχει, βεβαίως, και η παράμετρος του οφέλους για τα ελληνικά πανεπιστήμια, καθώς από τα δίδακτρα των μεταπτυχιακών εισρέουν κονδύλια στα ταμεία των ιδρυμάτων, ενώ ενισχύονται και οι μηνιαίες απολαβές των διδασκόντων. Σήμερα, η συντριπτική πλειονότητα των μεταπτυχιακών έχει δίδακτρα, τα οποία κυμαίνονται από 1.500 έως και 10.000 ευρώ ετησίως.

Πηγή εσόδων

«Τα δίδακτρα από τα μεταπτυχιακά είναι βασική πηγή εσόδων για κάθε ίδρυμα, εάν αναλογιστούμε ότι οι άλλες είναι ευρωπαϊκά προγράμματα (ΕΣΠΑ και Horizon), και τα δίδακτρα από τα προγράμματα των Κέντρων Διά Βίου Μάθησης των πανεπιστημίων», δηλώνει στην «Κ» η Μαρία Μαύρη, μέλος του Συμβουλίου του Παν. Αιγαίου και διευθύντρια του μεταπτυχιακού executive MBA του ιδρύματος

Παράλληλα, τα δίδακτρα από τη διδασκαλία σε κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα ενισχύουν το εισόδημα των καθηγητών. Με βάση τον νόμο, οι πανεπιστημιακοί μπορούν να διδάξουν ένα μάθημα σε κάθε μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Αυτό όμως δεν τους αποκλείει να διδάξουν σε δεύτερο μεταπτυχιακό του δικού τους ΑΕΙ ή τρίτου. Ενδεικτική είναι η αναφορά στην «Κ»πανεπιστημιακού διορισμένου σε περιφερειακό ΑΕΙ, ο οποίος διδάσκει σε δύο μεταπτυχιακά προγράμματα. Το πρώτο είναι στο δικό του ΑΕΙ και έχει μηνιαίες απολαβές 2.200 ευρώ μεικτά και το δεύτερο σε ΑΕΙ της Αθήνας με μηνιαίες αποδοχές 2.500 ευρώ μεικτά.

Ταυτόχρονα, είναι πολύ βασικός μοχλός για την εξωστρέφεια των ιδρυμάτων, καθώς φοιτητές και καθηγητές έρχονται σε επαφή με άλλα ΑΕΙ, με την αγορά εργασίας, ενώ ένα επιτυχημένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα ενισχύει και τη φήμη του ιδρύματος.

Εμπορευματοποίηση

Ωστόσο, η μαζικοποίηση συνήθως οδηγεί σε πτώση της ποιότητας και εμπορευματοποίηση. Τα μεταπτυχιακά είναι μεν πιστοποιημένα από την ΕΘΑΑΕ, αλλά «η ποιότητα της διδασκαλίας εξαρτάται από τον διδάσκοντα», διευκρινίζει η κ. Μαύρη. «Κατανοώ την άποψη ότι όσο περισσότερα μεταπτυχιακά οργανώνονται, τόσο πιο εύκολο είναι να καταλήξουν σε διεκπεραιωτικό χαρακτήρα, και να απολέσουν τη στόχευσή τους για έρευνα και την παραγωγή νέας γνώσης», τονίζει,μιλώντας στην «Κ» για το θέμα, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Θεόδωρος Θεοδουλίδης. Aλλωστε, αυτός είναι ο βασικός στόχος των μεταπτυχιακών προγραμμάτων ως προς το ερευνητικό επίπεδο. Τον πετυχαίνουν, έστω τα περισσότερα;

Η διεθνοποίηση προϋποθέτει την ενίσχυση της έρευνας, που σήμερα φαίνεται να υστερεί σημαντικά σε σχέση με τη διδασκαλία, αν και αποτελεί τον βασικό άξονα για την επιστημονική πρόοδο και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα», προσθέτει ο κ. Μπουραντώνης.

«Δεν είναι λογικό το περιζήτητο μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων –το γνωστό MBA– σήμερα να έχει “σπάσει” σε τόσες εξειδικεύσεις, όσες και οι κλάδοι της οικονομίας», παρατηρεί πανεπιστημιακός. 

«Η μεταπτυχιακή έρευνα πρέπει να είναι συνδεδεμένη με το παραγωγικό σύστημα. Να διευρύνει τις δεξιότητες των πτυχιούχων σε νέα πεδία της επιστήμης, σε συνδυασμό με το αναπτυξιακό μοντέλο μιας χώρας. Υπάρχει τέτοιο;» σχολιάζει στην «Κ» ο Παναγιώτης Πετράκης, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, ο οποίος ήταν από τους πρώτους που εστίασε στα προγράμματα διά βίου μάθησης και εξ αποστάσεως, προ 24 ετών.

Παράλληλα, υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου Παιδείας και οι πανεπιστημιακοί που μίλησαν στην «Κ» εστίασαν στη μεγάλη εξειδίκευση που παρατηρείται στην οργάνωση των μεταπτυχιακών. «Μια εξειδίκευση που εμφανίζεται να δικαιολογείται μόνο για εισπρακτικούς λόγους», τόνισε στην «Κ» στέλεχος του υπουργείου. «Για παράδειγμα, δεν είναι λογικό το περιζήτητο μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων –το γνωστό MBA– σήμερα να έχει “σπάσει” σε τόσες εξειδικεύσεις, όσες και οι κλάδοι της οικονομίας. MBA στη ναυτιλία, MBA στην αγροτική παραγωγή, MBA στην ενέργεια και δεν έχει τέλος», παρατηρεί πανεπιστημιακός.