Ενας αστροφυσικός που εμπνέεται από το «χάος και την αταξία»

Ο Γιάννης Σειραδάκης, ο διάσημος αστροφυσικός που “εμπνέεται από το χάος και την αταξία”, όπως είχε πει στην συνέντευξη που μας παραχώρησε στο Humanstories.gr δεν είναι πια μαζί μας. Έχασε την μάχη με τον καρκίνο σήμερα, 3/5/2020 σε ηλικία 72 ετών. Στην συνέντευξη που είχε δώσει στον Στέλιο Μοσχούλα, τον Δεκέμβριο του 2016, είχε μιλήσει για τον θάνατο: «Ποια είναι η άποψή σας για το θάνατο;»… Κι απαντάει: «Δε γνωρίζω τι συμβαίνει μετά το θάνατο. Ομως δε μας φοβίζει ο ίδιος ο θάνατος, αλλά η πορεία προς αυτόν. Αν είναι δηλαδή πολύ πιο σύντομη κι όχι επώδυνη, τότε δε νομίζω να μας φοβίζει κάτι περισσότερο. Θα ήθελα να δω τι συμβαίνει μετά θάνατο, όμως είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε».

Ο Γιάννης Σειραδάκης, πέρα από ένας εξαιρετικός επιστήμονας, καθηγητής αστροφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μέλος της ερευνητικής ομάδας για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων (ο πρώτος υπολογιστής στην ιστορία!), αποπνέει ένα σεβασμό ως άνθρωπος με το «καλημέρα».

Φωτογραφίες: Δώρα Τοπαλίδου (www.brightside.gr)

Βίντεο – μοντάζ: Ζωή Δαλαΐνα

Περάσαμε αρκετές ώρες μαζί του, με τη φωτογράφο, Δώρα Τοπαλίδου και την υπεύθυνη για το βίντεο, Ζωή Δαλαΐνα (σύντομα θα βγει και το μοναδικό αυτό υλικό στον «αέρα» του διαδικτύου, κατά την τετράωρη συνάντησή μας στο «ΝΟΗΣΙΣ») κι αν δε γνωρίζαμε το επιστημονικό κι ερευνητικό του υπόβαθρο, θα νομίζαμε ότι μιλούσαμε στον πατέρα μας, στο δάσκαλό μας στο σχολείο, στον καθηγητή μας στο Πανεπιστήμιο…

Η ταπεινότητα του χαρακτήρα του σε συνδυασμό με την εμπεριστατωμένη μελέτη του για την αστρονομία κι αστροφυσική, τον καθιστά μοναδικό! Και πάντα αισιόδοξο, χαμογελαστό και προσιτό να μεταδώσει τη γνώση και την ελπίδα του για το αύριο.

Στην αρχή της συζήτησής μας, ρωτήσαμε τον κ. Σειραδάκη: «Πώς μπορείτε να αναλύσετε τον Μηχανισμό για να τον καταλάβει κι ο πιο απλός άνθρωπος». Κι η απάντησή του ήταν άκρως κατατοπιστική:

«Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένας υπολογιστής με όλη τη σημασία της λέξεως. Είχε ένα σημείο, που ο χειριστής έβαζε δεδομένα, για παράδειγμα επέλεγε μια ημερομηνία… Και καθώς έπρατε κάτι τέτοιο, τα γρανάζια εμπλεκόμενα μεταξύ τους έδειχναν – σε διάφορες όψεις του Μηχανισμού – με δείκτες διάφορα αστρονομικά φαινόμενα. Για παράδειγμα: εκλείψεις, πανσελήνους, ακόμη και την ημερομηνία έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Δηλαδή έκανε πράξεις και το αποτέλεσμα δινόταν με επιστημονικές ενδείξεις, επομένως μπορούσε να κάνει και προβλέψεις. Αυτό ήταν το τελείως διαφορετικό στοιχείο από τα υπόλοιπα όργανα που είχαν φτιαχτεί μέχρι τότε.

»Και πάμε τώρα σε αυτά που υπολόγιζε…Υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τις θέσεις του Ηλίου και της Σελήνης στον ουρανό, με αποτέλεσμα όταν ξέρουμε τη θέση των τριών σωμάτων Ήλιου, Γης και Σελήνης να μπορούμε να προβλέπουμε και τις εκλείψεις. Αν η Γη μας είναι μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης, τότε έχουμε Σεληνιακή Έκλειψη διότι η Γης μας εμποδίζει το φως του Ήλιου να φθάσει στη Σελήνη. Αν αντίθετα η Σελήνη, κατά την τροχιά της, βρεθεί ανάμεσα στον Ήλιο και στη Γη τότε έχουμε αντίστοιχα Ηλιακή Έκλειψη. Αυτό το έκανε…

»Επίσης μας έδινε τις ημερομηνίες έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, άρα είχε και κοινωνικό πρόσωπο. Ηταν ομολογουμένως ένα πολύπλοκο μηχάνημα κι ο κατασκευαστής – που προφανώς δεν ήταν κι ο χειριστής – είχε ενσωματώσει ένα εγχειρίδιο χρήσεως πάνω. Μέχρι πρόσφατα είχαν βρεθεί 3.000 γράμματα, πλέον τώρα είμαστε στον αριθμό 3.400. Επίσης βρίσκονται λέξεις και προτάσεις κυρίως αστρονομικού, τεχνολογικού περιεχομένου, όμως βρίσκουμε και γεωγραφικές ενδείξεις».

Οταν παραμείναμε λίγο ακόμη στον τομέα της ερευνητικής ομάδας για τον «Μηχανισμό των Αντικυθήρων» και ρωτήσαμε ποια λέξη βρήκαν πάνω του, που τους έκανε μεγάλη εντύπωση, εκείνος απάντησε: «Πάρα πολλές, όπως για παράδειγμα η λέξη στηριγμός: Αν την ακούσετε, θα νομίζετε ότι πρόκειται για κάποιον που στηρίζει κάποιον άλλον. Ομως στην αστρονομία και μην ξεχνάτε ότι ο Μηχανισμός ήταν ένα αστρονομικό όργανο, ΣΤΗΡΙΓΜΟΣ είναι τα σημεία στα οποία οι Πλανήτες – καθώς κινούνται ανάμεσα στα αστέρια – αλλάζουν πορεία. Είναι αυτό που οι Αστρολόγοι λένε ανάδρομη κίνηση.

»Για παράδειγμα ο Άρης, ενώ κινείται προς τα πίσω σε σχέση με τα αστέρια, πότε – πότε εξαιτίας της περιφοράς του Ήλιου γύρω από τη Γη και της δικής του, φαίνεται να προχωράει λίγο δεξιά και μετά προς τα πίσω. Τα δύο σημεία που γίνεται η αναστροφή της κίνησής του ονομάζονται στηριγμοί. Το κομμάτι, που βρήκαμε εμείς, αναφέρεται στους στηριγμούς της Αφροδίτης, εσωτερικός πλανήτης μέσα από την τροχιά της Γης. Φαίνεται να απομακρύνεται από τον Ήλιο μέχρι 47 μοίρες και μετά να γυρίζει πίσω διότι προφανώς πηγαίνει από την άλλη πλευρά και γυρίζει γύρω από τον Ήλιο εσωτερικά από την τροχιά της Γης μας».

Ενα άρθρο – αφιέρωμα της Χρύσας Νάνου στον «Αγγελιοφόρο της Κυριακής», το 2010, για μια γυναίκα – σύμβολο στην εποχή της!

Ολη αυτή αγάπη για την έρευνα, για την αναζήτηση και διερεύνηση του αγνώστου από που προήλθε; Μήπως από τη μητρική παρουσία μιας σπουδαίας αρχαιολόγου (Μέρσι Μάνεϊ Κόουτς Σειραδάκη) στο σπίτι; Ο Καθηγητής Αστροφυσικής στο ΑΠΘ, Γιάννης Σειραδάκης, απαντάει με συγκίνηση: «Γιατί μου ανοίγετε τέτοιες πληγές. Αχ, να ήταν εδώ η μητέρα μου… Ποτέ δε με είδε να δουλεύω για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, γιατί δυστυχώς πέθανε λίγο πριν. Θα με είχε βοηθήσει πάρα πολύ. Πράγματι είχε δουλέψει με τον Έβανς ως αρχαιολόγος στις ανασκαφές της Κνωσού. Μάλιστα μας έχει μεταδώσει κάτι τόσο σε μένα όσο και στην αδερφή μου, στο να ψάχνουμε χωρίς ιδιοτέλεια. Ποτέ δεν καταλάβαμε αν έκανε κάτι για τον εαυτό της. Της άρεσε να μελετάει, να δείχνει και να σπουδάζει. Τη θυμάμαι πολλές φορές, τα βράδια, να ζωγραφίζει αυτές τις εικόνες για τις δημοσιεύσεις της, με Σινική Μελάνη, γιατί τότε δεν υπήρχε Photoshop ή άλλα τέτοια εργαλεία. Μας έπαιρνε σε πολλά μέρη της χώρας, γυρίσαμε πολλούς Αρχαιολογικούς χώρους μαζί της κι ίσως να μας ενεφύσησε αυτό το αίσθημα της διερεύνησης του κόσμου γύρω μας χωρίς ιδιοτέλεια. Η μητέρα μου ήταν Βρετανίδα, όμως ήταν μεγάλη Φιλέλληνας. Οταν πήγε για τελευταία φορά στην Αγγλία, χρόνια πριν πεθάνει, μου είπε: ”Παιδί μου δε θα ξαναπάω εκεί, έχει πολύ κρύο, η Ελλάδα μου αρέσει”», θυμάται ο κ. Σειραδάκης.

Στην ερώτηση τι σας γύρισε πίσω, στην Ελλάδα, ενώ μπορούσατε να είστε καθηγητής σε μεγάλα Πανεπιστήμια της Αγγλίας ή της Αμερικής, η απάντηση είναι συγκεριμένη: «Η ίδια η Ελλάδα… Δηλαδή η χώρα, οι άνθρωποί της, ο ουρανός, το περιβάλλον, τα ωραία τοπία και λίγο ίσως κι η ανοργανωσιά της. Μην ξεχνάμε ότι η πλήρης οργάνωση είναι βαρετή. Αν κάποιος είναι πλήρως οργανωμένος, αν χτυπάει το ίδιο καρφί μέρα – νύχτα, αν ξέρει τι θα συμβεί την επόμενη στιγμή, αν γνωρίζει ότι το λεωφορείο του θα έρθει ακριβώς την ώρα που πρέπει, κάπου είναι αδιάφορος για τη ζωή του. Πέρα από τα διάφορα αισθήματα που μας χαρακτηρίζουν, έχουμε και την περιέργεια που μας κάνει να αναζητούμε τον κόσμο και τις ομορφιές του, προσπαθώντας να τον καταλάβουμε.

»Το χάος κατά τη γνώμη μου είναι συνώνυμο με την ελευθερία. Μάλιστα στη φυσική το λέμε «βαθμός ελευθερίας». Ενα σύστημα που έχει πολλούς βαθμούς ελευθερίας, είναι πολύ πιο ελεύθερο κι έχει περισσότερες λύσεις, δηλαδή είναι πιο χαοτικό. Να σας το εξηγήσω και με έναν τεχνικό όρο που χρησιμοποιούμε στη φυσική, ότι έχουμε μεγαλύτερη εντροπία. Μια αρχαία πολύ όμορφη λέξη μάς δίνει το βαθμό τους χάους που έχει ένα σύστημα».

Πώς, όμως, είναι η ζωή ενός ανθρώπου που έχει δει τόσα καινούργια πράγματα, τόσους διαφορετικούς πλανήτες κ.α… Πώς προσγειώνεται, μετά την παρακολούθηση από νέας γενιάς τηλεσκόπεια, ξανά στην πραγματικότητα της Ελλάδας; Ο ίδιος μας εξηγεί: «Μη νομίζετε ότι είναι πολύ διαφορετική η ζωή ενός καλλιτέχνη κι ενός ερευνητή. Κι οι δύο βλέπουμε τον κόσμο και προσπαθούμε να τον καταλάβουμε. Ο καλλιτέχνης προσπαθεί να τον αποτυπώσει κι ένας επιστήμονας προσπαθεί να βρει τις ομορφιές και την απλότητά του. Αν υπάρχουν δύο θεωρίες, η μια περίπλοκη κι η άλλη απλή, το πιο πιθανό είναι η απλή να ισχύει τελικά».

«Ποια είναι η άποψή σας για το θάνατο;»… Κι απαντάει: «Δε γνωρίζω τι συμβαίνει μετά το θάνατο. Ομως δε μας φοβίζει ο ίδιος ο θάνατος, αλλά η πορεία προς αυτόν. Αν είναι δηλαδή πολύ πιο σύντομη κι όχι επώδυνη, τότε δε νομίζω να μας φοβίζει κάτι περισσότερο. Θα ήθελα να δω τι συμβαίνει μετά θάνατο, όμως είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε».

Ο Γιάννης Σειραδάκης κι η «βόλτα» του στους πλανήτες του ΝΟΗΣΙΣ.

Ο Γιάννης Σειραδάκης, το 2005, βραβεύτηκε με το «Ντεκάρ» (Descartes) στη Βασιλική Εταιρία της Βρετανίας διότι η ομάδα του διερεύνησε τους αστέρες νετρονίων και βρήκε πάρα πολλά καινούργια «πάλσαρς» που περιστρέφονται με απίστευτες ταχύτητες. Το γρηγορότερο περιστρέφεται με 1.716 φορές το δευτερόλεπτο παρά τη μάζα του που είναι όπως του ήλιου, δηλαδή 2 εκ. φορές πιο μεγάλη από τη μάζα της Γης. Το αργότερο «πάλσαρ» περιστρέφεται μια φορά κάθε εννιά δευτερόλεπτα, έτσι οι παλμοί που εκπέμπονται «πάλσαρς» (από μια συχνότητα πιο υψηλή από του πενταγράμμου, έως πολύ χαμηλότερες) μοιάζουν σαν μια ορχήστρα με πολλά όργανα μουσικής των «πάλσαρς».

«Σε μια συνέντευξη που έδωσα στη Μ. Βρετανία για το βραβείο «Ντεκάρ» με ρώτησαν αν θέλω να μιλήσω – στην ειδική εκδήλωση στη Βασιλική Εταιρία – στα αγγλικά ή στη γλώσσα μου. Μίλησα στα ελληνικά σε ένα μεγάλο αμφιθέατρο με φόντο το τεράστιο ράδιο-τηλεσκόπιο κι ήταν μεγάλη η έκπληξή μου, αφού ακούστηκαν εκεί τα πρώτα λόγια της όλης εκδήλωσης στην ελληνική γλώσσα. Θυμίζουμε ότι πρώτος πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρίας ήταν ο Νεύτωνας κι ότι μέχρι σήμερα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες και γνωστότερες εταιρίες επιστημών στον κόσμο», επισήμανε.

Πώς, όμως, ξεκίνησε την επιστήμη, την οποία υπηρετεί μέχρι σήμερα με αγάπη κι απόλυτη αφοσίωση; «Ουσιαστικά η καριέρα μου ξεκίνησε ως ράδιο-αστρονόμος. Ασχολήθηκα με μεγάλα ράδιο-τηλεσκόπια, τότε τα δύο μεγαλύτερα στον κόσμο ήταν ένα στη Μ. Βρετανία (με κεραία δορυφορική) με διάμετρο 76 μέτρων και το άλλο των 100 μέτρων κοντά στη Βόννη. Με αυτά διερευνούσαμε τον χώρο γύρω μας, τον ουρανό… Ειδικότητά μου ήταν να βρίσκω «πάλσαρς», δηλαδή αστεράκια συμπυκνωμένα. Για να καταλάβετε πόσο πυκνά είναι, ένα κυβικό εκατοστό της ύλης αυτών των αστέρων νετρονίων ζυγίζει πολύ περισσότερο από τα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπων που υπάρχουν στην επιφάνεια της γης μας».

«Χαίρομαι πολύ που βρισκόμαστε στο ΝΟΗΣΙΣ, στην αίθουσα Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και στο Πλανητάριο και για έναν επιπρόσθετο λόγο, πέρα από την αξία της παρουσίας μας σε τέτοιους χώρους… Οταν ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στη Βρετανία κι επειδή δεν υπήρχαν τα χρήματα για να συνεχίσω τις σπουδές μου, εργάστηκα ως χειριστής πλανηταρίου. Από εκεί ξεκίνησε η αγάπη μου για τα Πλανητάρια κι έτσι το 1993 κατέθεσα μια ολοκληρωμένη πρόταση για την κατασκευή ενός Πλανηταρίου στη Θεσσαλονίκη. Βέβαια τότε δεν προχώρησε, θα έμεινε μάλλον στα συρτάρια κάποιου υπουργείου, όμως αργότερα κατάφερε – το τότε Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης – να ξεκινήσει (πιθανότατα) με αυτήν την πρόταση και να την εξελίξει τρομαχτικά, με την υποδομή που διέθετε. Ετσι έφτιαξε αυτό το ίδρυμα επιστημών και τεχνολογιας που ονομάζεται ΝΟΗΣΙΣ», ανέφερε ο κ. Σειραδάκης με συγκίνηση στο πρόσωπό του και παράλληλα την χαρά ζωγραφισμένη στα μάτια του για την υλοποίηση ενός τόσο σημαντικού έργου για την χώρα μας.

• Ευχαριστούμε θερμά τους υπαλλήλους του «ΝΟΗΣΙΣ», του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών & το Μουσείο Τεχνολογίας στη Θεσσαλονίκη, για την άψογη φιλοξενία σχετικά με τις ανάγκες της συνέντευξης, φωτογράφησης και δημιουργίας βίντεο με τον Καθηγητή αστροφυσικής, Γιάννη Σειραδάκη.