Σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας: Το μέτριο δεν είναι το καλύτερο

Το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας» (tall poppy syndrome) αποτελεί ένα ευρέως γνωστό ψυχολογικό φαινόμενο που συναντάται σε ποικίλα κοινωνικά πλαίσια (π.χ., εργασιακό περιβάλλον, σχολικό / ακαδημαϊκό περιβάλλον, οικογενειακό περιβάλλον, κ.ά).

Περιγράφει την τάση να επικρίνονται, να υπονομεύονται, να αποφεύγονται ή να εκφοβίζονται άτομα που «ξεχωρίζουν» για τα επιτεύγματά τους.

Διατυπωμένο διαφορετικά, άτομα που σημειώνουν σημαντικές επιτυχίες στη ζωή τους συχνά γίνονται στόχος αρνητικής κριτικής, φθόνου και απόρριψης από τους άλλους, οι οποίοι αισθάνονται ότι τα δικά τους επιτεύγματα δύναται να επισκιαστούν από εκείνων που δείχνουν ότι έχουν μια αισθητή υπεροχή.

Η εν λόγω συνειδη ή ή μη συμπεριφορική αντίδραση υπονοεί ότι τα άτομα αυτά δεν είναι «άξια» της προσοχής που λαμβάνουν, τα οποία ενδέχεται να αποθαρρυνθούν από το να επιδιώξουν μελλοντικά επιτεύγματα ή ακόμη και να «κρατήσουν πίσω» τις πραγματικές δυνατότητες τους προκειμένου να αποφύγουν να τους μειώσουν οι άλλοι. Εν ολίγοις, αποφασίζουν να σταματήσουν να «ψηλώνουν».

Προέλευση του συνδρόμου

Αξίζει να σημειωθεί πως το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας» (tall poppy syndrome) έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ρώμη. Αφορμή για την ονομασία αυτού αποτέλεσε ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, με την εικόνα της παπαρούνας να χρησιμοποιείται μεταφορικά σε μια προσπάθεια περιγραφής της αντιμετώπισης των ατόμων που θεωρούνταν ότι «ξεχωριζαν» λόγω μόρφωσης, φυσικών χαρισμάτων ή κοινωνικής θέσης.

Ειδικότερα, όταν ο γιος του βασιλιά Ταρκύνιου του Υπερήφανου, Σέξτος, ζήτησε συμβουλές από τον πατέρα του αναφορικά με τη διακυβέρνηση του τόπου του, εκείνος βγήκε έξω στον κήπο και με το σπαθί του έκοψε όλες τις «ψηλές παπαρούνες», υποδεικνύοντας του τον πλέον αποτελεσματικότερο τρόπο αντιμετώπισης των ατόμων που «ξεχώριζαν» και που μπορούσαν να αποτελέσουν «απειλή» για τον ίδιο. 

Λόγοι που οδηγούν στην εμφάνιση του συνδρόμου

Στον πυρήνα του «συνδρόμου της ψηλής παπαρούνας» (tall poppy syndrome) εντοπίζεται μια έντονη επιθυμία για ομοιομορφία, καθώς και μια αίσθηση για ασφάλεια.

Συνεπώς, η εκδήλωση του συνδρόμου αυτού θα μπορούσε να θεωρηθεί το αποτέλεσμα ενός αριθμού αρνητικών συναισθημάτων που το άτομο βιώνει όταν κάποιος άλλος σημειώνει σημαντικές επιτυχίες στη ζωή του. 

Φθόνος: Το συναίσθημα του φθόνου, το οποίο συνιστά από τα πιο θεμελιώδη αρνητικά συναισθήματα, αφορά όχι την απλή επιθυμία του ατόμου να αποκτήσει κάτι που κάποιος άλλος έχει, αλλά την οδυνηρή επίγνωση ότι στερείται αυτό που ένα άλλο άτομο διαθέτει. Να σημειωθεί ότι το εν λόγω συναίσθημα τείνει να κατευθύνεται προς τα άτομα με τα οποία συγκρίνουμε τον εαυτό μας, δεδομένου ότι πηγάζει από την κοινωνική σύγκριση, ανεξάρτητα από τον εάν ανταγωνιζόμαστε αυτά ή όχι. 

Επιπλέον, το συναίσθημα του φθόνου συνδέεται άμεσα με αυτό της ντροπής. Έτσι, το άτομο στην προσπάθειά του να το αποκρύψει, συχνά το εκφράζει με έμμεσο τρόπο (π.χ., αρνητική κριτική, υπονόμευση, κ.ά).

Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η επιτυχία ενός ατόμου μπορεί να προκαλέσει αισθήματα κατωτερότητας σε ένα άλλο άτομο που πιστεύει ότι δεν είναι «ικανό» για το ίδιο επίτευγμα. Δηλαδή, ένα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση συχνά αισθάνεται ότι «απειλείται» από άτομα που δείχνουν ότι έχουν μια αισθητή υπεροχή, με αποτέλεσμα τη διοχέτευση των αρνητικών συναισθημάτων στην προσπάθεια υποτίμησης κάποιου αλλου ατόμου και όχι στη «μίμηση» αυτού προκειμένου να αποκτήσει αυτό που επιθυμεί.

Δυσαρέσκεια: Το συναίσθημα αυτό εκδηλώνεται από τη μη αποτελεσματική διαχείριση επώδυνων συναισθημάτων, των οποίων η βίωση συχνά αποδίδεται σε κάποιο άλλο άτομο. Η δυσαρέσκεια ενδέχεται να προκαλέσει επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις, οι οποίες προκαλούν σημαντική κατανάλωση ψυχικής ενέργειας και δεν βοηθούν στην επίλυση του αντιληπτού προβλήματος.

Φόβος: Ένα άτομο με ιστορικό τραύματος μπορεί να εκδηλώσει πιο εύκολα ασυνείδητες αμυντικές συμπεριφορές. Ανεξάρτητα από το εάν ο φόβος βασίζεται σε πραγματικό κίνδυνο ή όχι, η ψυχολογική επίδραση αυτού είναι πραγματική, με αποτέλεσμα η πρόσβαση στο τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη συνεργατική κοινωνική αλληλεπίδραση να καθίσταται δύσκολη. 

Επιπτώσεις του φαινομένου στα άτομα που «ξεχωρίζουν»

Το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας» (tall poppy syndrome) ενδέχεται να επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό τα άτομα που γίνονται στόχος αρνητικής κριτικής, φθόνου και απόρριψης από τους άλλους, οδηγώντας τα σε κακή σωματική και ψυχική υγεία.

Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα αυτά δύναται να έρθουν αντιμέτωπα με διάφορα ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως:

• Άγχος
• Κατάθλιψη
• Προβλήματα ύπνου
• Κατάχρηση ουσιών
• Διαπροσωπικές δυσκολίες
• Συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες
• Σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους και πεπτικά προβλήματα
• Απώλεια αυτοπεποίθησης
• Υποβάθμιση προσωπικών επιτευγμάτων
• Αποφυγή έκφρασης προσωπικών ικανοτήτων
• Καταβολή μη σημαντικής προσπάθειας από μέρους του ατόμου
• Καθορισμός μικρότερων στόχων
• Απόκρυψη προσωπικών επιτυχιών στους άλλους

Αποτελεσματική διαχείριση του συνδρόμου

Η συνειδητοποίηση από μέρους του ατόμου που στοχοποιείται ότι η εν λόγω συνειδητή ή μη συμπεριφορική αντίδραση αποτελεί αντανάκλαση του πόνου, των αμφιβολιών και των ανασφαλειών των ατόμων που υποφέρουν από το σύνδρομο αυτό είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα αναφορικά με την αποτελεσματική διαχείρισή του. 

Επίσης, σημαντική καταδεικνύεται τόσο η δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που θα ενθαρρύνει την προσωπική εξέλιξη του ατόμου, όσο και η κατανόηση και κατ΄επέκταση γνωστοποίηση των προσωπικών ορίων και αναγκών. 

Τέλος, θα πρέπει να αποφεύγεται η διαστρέβλωση της πραγματικότητας και η επαναλαμβανόμενη ενασχόληση με αρνητικές σκέψεις, καθώς και η υπερβολική έμφαση στην επιβεβαίωση των επιτευγμάτων από εξωτερικές πηγές. Σε περίπτωση που υφίσταται δυσκολίες στην αυτοφροντίδα, η υποστήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας θα ήταν χρήσιμη. 

Συνοπτικά, το «σύνδρομο της ψηλής παπαρούνας» (tall poppy syndrome) είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο που αντανακλά την τάση να υπονομεύονται, να επικρίνονται ή να απορρίπτονται άτομα που «ξεχωρίζουν» λόγω μόρφωσης, φυσικών χαρισμάτων ή κοινωνικής θέσης. Συναντάται σε διάφορα περιβάλλοντα, όπως εργασιακό, σχολικό / ακαδημαϊκό και οικογενειακό περιβάλλον και θεωρείται το αποτέλεσμα ενός αριθμού αρνητικών συναισθημάτων.

Η συνειδητοποίηση από μέρους του ατόμου που εκλαμβάνεται ως «ψηλή παπαρούνα» ότι η εν λόγω συνειδητή ή μη συμπεριφορική αντίδραση αποτελεί αντανάκλαση του πόνου, των αμφιβολιών και των ανασφαλειών των ατόμων που υποφέρουν από το σύνδρομο αυτό καταδεικνύεται ιδιαιτέρως σημαντική στην αποτελεσματική διαχείρισή του. Ωστόσο, σε περίπτωση ύπαρξης δυσκολιών στην αυτοφροντίδα, η υποστήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας θα ήταν χρήσιμη.