Το Αρχοντικό της Βαρελτζίδαινας βρίσκεται στην Πέτρα Λέσβου και πήρε το όνομά του από την τελευταία γυναίκα που έζησε σ’ αυτό και πέθανε το 1940 σε ηλικία 100 ετών. Είναι ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα αρχοντικά της Λέσβου του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα, που σώζει αξιόλογη τοιχογραφική διακόσμηση. Βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού της Πέτρας Λέσβου και είναι διώροφο. Η αρχιτεκτονική του ακολουθεί την τότε διαδεδομένη τυπική διάταξη των αρχοντικών κατοικιών που χτίζονταν συνήθως στο κέντρο αγροτικών κτημάτων, κλεισμένων με περίβολο.

Το ισόγειο είναι λιθόκτιστο και συμπαγές, προσδίδοντας φρουριακό χαρακτήρα στο οίκημα αντίστοιχο με τις παλαιότερες οχυρές εξοχικές κατοικίες. Διαιρείται σε δύο χώρους και η χρήση του ήταν κυρίως αποθηκευτική.

Ο όροφος είναι κατασκευασμένος με την τεχνική μπαγδαντί (ξύλινος σκελετός επιχρισμένος με λάσπη) και αποτελείται από επτά δωμάτια που διαρθρώνονται περιμετρικά γύρω από ένα κεντρικό χαγιάτι. Η εσωτερική διαμόρφωση των χώρων ανταποκρίνεται απόλυτα στις καθημερινές ανάγκες και στον τρόπο ζωής των ενοίκων.

Η κατεξοχήν ζωή της οικογένειας, καθημερινή και επίσημη, εκτυλισσόταν στον όροφο. Κινητά έπιπλα είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν υπήρχαν. Η πρόνοια για επίπλωση γινόταν επομένως με αρχιτεκτονικά μέσα. Χαμηλοί σοφάδες στους οντάδες χρησίμευαν για καθιστικά στη διάρκεια της ημέρας και για κρεβάτια τη νύχτα. Τα στρωσίδια του ύπνου διπλώνονταν το πρωί και τοποθετούνταν στις μεσάνδρες (ντουλάπες), που καλύπτουν τη μία πλευρά των δωματίων.

Διακοσμητική διάθεση διαπιστώνεται σε όλα τα στοιχεία που αποτελούν τον όροφο. Τοιχογραφική διακόσμηση υπάρχει στα σημαντικότερα δωμάτια με τοπιογραφίες, όπου κυριαρχεί το υγρό στοιχείο, απεικονίσεις πόλεων και αγαπημένων μοτίβων της εποχής, όπως ανθέμια, βάζα, γιρλάντες με λουλούδια κ.ά.

Στο αρχοντικό της Βαρελτζίδαινας έχουμε μια κλασική αίσθηση με ελεγχόμενη συμμετρία και ισορροπημένη δομή στην αρχιτεκτονική και στη διακόσμηση. Η πολυτέλεια επιτυγχάνεται με πολύ λιτά μέσα, προσφέροντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.