Γιατί έχει ξεφύγει η κατάσταση μετά την πανδημία; Ποιοι παράγοντες ευνοούν τη σκληρή, ακραία βία και τα σοκαριστικά περιστατικά που σημειώνονται καθημερινά μεταξύ ανηλίκων;

Ηπαραβατικότητα ανηλίκων και η βία αυξάνεται ραγδαία και σαρώνει σταδιακά όλες τις στερεοτυπικές αντιλήψεις που συνόδευαν τον «μύθο» της. Μετά την πανδημία και την επιστροφή των μαθητών στα σχολεία, η βία μεταξύ ανηλίκων εκτοξεύεται και τα «ταξικά άλματα» που κάνει είναι ολοένα και μεγαλύτερα. Εξαπλώνεται με ένταση από τα πιο υποβαθμισμένα έως τα μεσοαστικά και τα «ευγενή» προάστια της Αττικής.

«Τα τελευταία 4 χρόνια τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ. Μέχρι το 2019 οι συμμορίες στις γειτονιές και στα οπαδικά δεν θα πλάκωναν πότε κάποιον που ήταν μόνος του στον δρόμο. Τώρα 10 και 15 άτομα ψάχνονται για να την πέσουν σε όσους κυκλοφορούν μόνοι τους. Και δεν τους χτυπάνε μόνο, τους μαχαιρώνουν κιόλας», λένε στη LiFO o Μ. και ο Δ., που είναι σήμερα 18 χρονών.

Ο Μ. μεγάλωσε στο Χαλάνδρι και ο Δ. στον Πειραιά. Είναι πρωτοετείς σε ένα ΙΕΚ, στο οποίο γνωρίστηκαν. Κοινή αγάπη τους είναι η ΑΕΚ, η οποία τους έφερε πιο κοντά. Και οι δύο λένε ότι η κατάσταση με την ανήλικη παραβατικότητα «έχει ξεφύγει, ειδικά για αυτές και αυτούς που έχουν γεννηθεί από το 2006 και μετά».

Μετά τον εγκλεισμό της πανδημίας, «κυριολεκτικά χάσαμε την μπάλα με τα παιδιά. Ο εγκλεισμός και η έλλειψη κοινωνικοποίησης που υπάρχει μέσα από τη σχολική καθημερινότητα ήταν μια ανατρεπτική διαδικασία η οποία ήρθε και κούμπωσε με τα μαθησιακά προβλήματα, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μείγμα».

«Φλεξάρουν το μαχαίρι»

«Δεκαεξάχρονα και δεκατετράχρονα φλεξάρουν ότι έχουν μαχαίρι» λέει ο Μ. «Θα πάνε να την πέσουν σε κάποιον για να τον ληστέψουν ή να τον χτυπήσουν, απλά για να έχουν να λένε ότι το έκαναν κι αυτό ή για να το ανεβάσουν στο TikTok».

Ο Δ. υποστηρίζει ότι οι επιθέσεις αυτές «γίνονται από παιδιά που δεν έχουν ανάγκη για χρήματα. Παλιά, όταν εγώ ήμουν 14, γιατί υπήρχαν και τότε συμμορίες και στην έπεφταν, ειδικά άμα πήγαινες σε άλλη περιοχή, όσοι ήταν σ' αυτές γούσταραν να παίξουν ξύλο ή χτυπούσαν γιατί δεν είχαν λεφτά». Τώρα, λέει ο Δ., «ακόμη και αυτό έχει αλλάξει. Είναι μόδα να έχεις πολλά λεφτά. Ντρέπεσαι να πεις ότι δεν έχεις πολλά λεφτά σήμερα. Εμείς πριν τέσσερα χρόνια, όταν είμασταν 14, φλεξάραμε ότι δεν είχαμε λεφτά. Τώρα αν δεν έχεις, τρως πολύ δούλεμα. Μαζί μ' αυτό έχει αλλάξει και η φάση με τα ναρκωτικά. Οι περισσότεροι παίρνουν κόκα, αυτό δεν υπήρχε πριν. Ειλικρινά δεν ξέρω πού βρίσκουν τόσα λεφτά για κόκα τα 14χρονα και τα 15χρονα».

Κάπως έτσι περιγράφουν δύο 18χρονοι την παραβατικότητα των ανηλίκων, που μαζί με τη σχολική βία είναι ομόκεντροι κύκλοι του ίδιου μεγάλου προβλήματος. Και όχι μόνο. Ο Μ. και ο Δ ισχυρίζονται ότι η σύνδεση των ανηλίκων και με την οπαδική βία είναι στενότερη από ποτέ. «Πολλοί, από το 2019 και μετά, μπαίνουν και στα οπαδικά για να βρίσκουν αφορμή να πλακώνουν άλλους στο ξύλο».

Ψάχνοντας συγκινήσεις

Η σκληρή βία, οι συγκρούσεις στα προαύλια των σχολείων, στους δρόμους και τις γειτονιές αλλά και τα περιστατικά bullying απίστευτης αγριότητας επανέρχονται στην ειδησεογραφία ως μια θλιβερή κανονικότητα. Ήταν πάντα έτσι, ή τίποτα δεν είναι όπως πριν;

«Στο παρελθόν, δηλαδή τις δεκαετίες ’80 και ’90, οι παραβατικές συμπεριφορές συνδέονταν με παραμελημένους ανηλίκους, τώρα οι μορφές παραβατικότητας χαρακτηρίζουν νέους που ψάχνουν για συγκινήσεις», εξηγεί η Έφη Λαμπροπούλου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας της Παντείου. Ωστόσο, «την τελευταία δεκαετία», όπως λέει, «παρατηρείται αύξηση των ομαδοποιήσεων στην τέλεση παράνομων πράξεων από τους ανηλίκους και ανάπτυξη μιας ενεργά επιθετικής κουλτούρας προς τους θεσμούς, εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, και αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς, όπως είναι για παράδειγμα οι  συμπλοκές μεταξύ ομάδων».

Τα περιστατικά ωμής και άγριας βίας μεταξύ ανηλίκων είναι πια αναρίθμητα. Ο ομαδικός βιασμός ενός 15χρονου από συνομηλίκους του οι οποίοι βιντεοσκοπούσαν τον βασανισμό του, σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι στο Ίλιον, αλλά και ο ξυλοδαρμός ενός 17χρονου στον Βύρωνα από 17 συμμαθητές του στο προαύλιο του σχολείου είναι αντιπροσωπευτικά παραδείγματα για τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί.

Ωμή βία, έτσι για πλάκα

Το πρώτο περιστατικό επιβεβαιώνει τη διαπίστωση της κ. Λαμπροπούλου ότι η παραβατικότητα σχετίζεται με την αναζήτηση νέων συγκινήσεων, όσο κυνικό και αν ακούγεται. Η LiFO συνομίλησε με τον δικηγόρο που εκπροσώπησε έναν από τους δράστες του εγκλήματος στο Ίλιον. «Ο δράστης είναι "ένας ωραίος έφηβος"», μας είπε. «Με τα αγγλικά και τα φροντιστήριά του και με δύο γονείς που πασχίζουν να μην του λείψει τίποτα». Ισχυρίζεται ότι «τα συγκεκριμένα παιδιά ήταν παιδιά της διπλανής πόρτας, δεν ήταν παιδιά παραβατικά, δεν έκλεβαν κινητά, δεν χτυπούσαν». Όσο για τον πελάτη του, λέει ότι «εκ των υστέρων αυτό που θεωρούσαν ως πλάκα, ως εμπειρία, κατάλαβε ότι ήταν κάτι παρά παρά πολύ σοβαρό». Το δεύτερο περιστατικό επαληθεύει αυτό που μεταφέρουν οι δυο 18χρονοι, ότι δεν ισχύουν πια νόρμες και αξιακοί κανόνες στην παραβατικότητα μεταξύ ανηλίκων και ότι είναι πια συνηθισμένο «να επιτεθούν και να παίξουν ξύλο 10 και 20 εναντίον ενός».

14χρονες με μαχαίρια

Στην κουβέντα μας οι δύο 18χρονοι αναφέρουν κάτι ακόμη που κάποτε δεν συνέβαινε: «Υπάρχει μια τάση από κορίτσια μικρότερα να μπουν στην κλίκα, στη συμμορία των αγοριών. Θέλουν να δείξουν ότι και αυτές έχουν μαχαίρι και μπορούν να σε κλέψουν. Οι περισσότερες που το κάνουν είναι πιο μικρές, 14 με 15, ακόμη και 12 ή 13. Είναι φοβερό πόσο εύκολα βγάζουν μαχαίρι, και πως έχουν το θάρρος να το βγάλουν», λένε.

«Η συμμετοχή και κοριτσιών σε ομαδικές μορφές βίαιης, παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, κάτι που πριν από λίγα χρόνια δεν ήταν καθόλου συνηθισμένο, είναι ένα καινούργιο στοιχείο που προκύπτει το τελευταίο διάστημα», λέει στη LiFO η Χριστίνα Ζαραφωνίτου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και διευθύντρια του Εργαστηρίου Αστεακής Εγκληματολογίας. «Η πιο ανησυχητική μορφή παραβατικότητας είναι αυτή που εκδηλώνεται ομαδικά και με τη χρήση όπλων. Αν και ο όρος "συμμορία" δεν είναι πάντα δόκιμος για ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας έως τώρα, δεδομένου ότι προϋποθέτει ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των μελών της, διάρκεια και ιεραρχία, δεν μπορούμε, ωστόσο, να αποκλείσουμε την εμφάνισή τους στο μέλλον, αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ανακοπής της υπάρχουσας τάσης».

Το περιστατικό που μας διηγείται ο Μ. φαίνεται επίσης να επιβεβαιώνει όλα τα παραπάνω: «Η κοπέλα περπατούσε μόνη της σε ένα στενό στην Κηφισιά, όταν της επιτέθηκαν πέντε άλλα κορίτσια για να της πάρουν το κινητό. Τη χτύπησαν και μία της έριξε και κουτουλιά. Το κορίτσι αυτό δεν πήγε στο σχολείο για δύο εβδομάδες και τώρα που πηγαίνει δεν κυκλοφορεί μόνη της. Πιάνει την κολλητή της από το χέρι γιατί φοβάται». Ανάμεσα στα περιστατικά που έχουν καταγραφεί στα αστυνομικά δελτία είναι μια 17χρονη μαθήτρια που πήγε να μπει στη Βουλή με μαχαίρι και δύο σακουλάκια κάνναβη, γιατί αγνοούσε τον έλεγχο που γινόταν στην είσοδο, μια 16χρονη που έσβησε το τσιγάρο της στο μάτι συμμαθήτριάς της για να λύσει τη διαφωνία τους και πρόσφατα οι τρεις 14χρονες που επιτέθηκαν και χτύπησαν ανηλεώς στο προαύλιο μια άλλη συνομήλική τους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που πήρε η LiFO από την Ελληνική Αστυνομία, από το 2021 μέχρι και το πρώτο οκτάμηνο του 2023 καταγράφονται πανελλαδικά 13.787 υποθέσεις παραβατικότητας ανηλίκων και αντιστοίχως 16.623 ανήλικοι δράστες που εμπλέκονται σ' αυτές.

Στην πραγματικότητα όμως τα χιλιάδες αυτά περιστατικά δεν αποτυπώνουν τη βία μεταξύ ανηλίκων στο σύνολό της. Κι αυτό γιατί «το 2019 με τον νέο Ποινικό Κώδικα αυξήθηκαν τα ηλικιακά όρια ποινικής ευθύνης. Μέχρι τότε δεν καταλογιζόταν παράνομη πράξη σε παιδιά μέχρι 13 ετών. Από το 2019 όμως δεν καταλογίζονται οι πράξεις σε ανηλίκους μέχρι 15 ετών», λέει η Έφη Λαμπροπούλου.

Ταυτόχρονα η νεανική βία φαίνεται να έχει και πιο διευρυμένα ταξικά χαρακτηριστικά, αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Νίκος Παπαχρήστου, πρόεδρος της ΟΛΜΕ: «Παλαιότερα τα ζητήματα παραβατικότητας των μαθητών προέρχονταν από οικογένειες οι οποίες ανήκαν στις κατώτερες οικονομικές τάξεις, τώρα βλέπουμε ότι υπάρχει παντού. Ακόμη και σε περιοχές μεσοαστικές και μεγαλοαστικές και στα καλοπληρωμένα ιδιωτικά σχολεία. Είναι ένα φαινόμενο που διαπερνά όλη την κοινωνία», λέει. «Η εκτίμηση η δική μας», προσθέτει, «είναι ότι υπάρχει θεοποίηση της βίας. Αυτός που τη χρησιμοποιεί δεν αποκηρύσσεται από τους υπόλοιπους. Θεωρείται ότι είναι ο ισχυρός που επιβιώνει, είναι το πρότυπο».

Παιδιά μόνα, ψάχνονται για επιτυχία και πολλά likes χωρίς κόπο

Ποιοι είναι οι λόγοι για την τόση ωμή βία; Τι παρακινεί τρεις έφηβες να χτυπήσουν με μανία μία άλλη για ένα μπλουζάκι; Πώς κάποιοι 15χρονοι μπόρεσαν να κακοποιήσουν τόσο βάναυσα έναν συνομήλικό τους; Πώς μπορεί μία 16χρονη να σβήνει ένα τσιγάρο στο μάτι της συμμαθήτριάς της για να δείξει την αντιπάθεια ή τη διαφωνία της; «Ανάρμοστες ή μη λειτουργικές συμπεριφορές είχαμε και εσείς και εγώ», λέει στη LiFO o Ηλίας Βασιλειάδης, που εκπροσωπεί την Ένωση Σχολικών Ψυχολόγων και έχει καθημερινή επαφή με τα παιδιά.

Ωστόσο, τα τελευταία δέκα χρόνια έχει συντελεστεί μια σημαντική αλλαγή, όπως υποστηρίζει: «Παλαιότερα, όταν υπήρχε μια τέτοια συμπεριφορά, υπήρχε παράλληλα και μια αυτορρύθμιση. Όποιος ξέφευγε, εισέπραττε τη δυσαρέσκεια από το κοντινό του περιβάλλον. Όχι κατ' ανάγκη από τους γονείς, αλλά από τους φίλους του, ίσως ακόμη και από τους μεγαλύτερους με τους οποίους μπορεί να είχε επαφή». Σήμερα αυτό έχει αλλάξει, λέει ο Η. Βασιλειάδης. «Γιατί έχει αλλάξει η κυρίαρχη κοινωνική κουλτούρα. Σήμερα οι μαθητές, οι έφηβοι, νιώθουν μόνοι περισσότερο από ποτέ. Γιατί ο τρόπος που τους αξιολογούμε ως κοινωνία είναι πολύ πιο ατομικός. Κι αν το δούμε και λίγο ευρύτερα, τι λέμε; Είναι στο χέρι σου να τα καταφέρεις, πρέπει να βάλεις τα δυνατά σου, να αποκτήσεις τα εφόδια, και σ' αυτό είσαι μόνος σου και παλεύεις». Ο κ. Βασιλειάδης υποστηρίζει ότι «για τους μαθητές μας που  αντιλαμβάνονται αυτή την κοινωνική συνθήκη από νωρίς και νιώθουν ότι δεν μπορούν να την ακολουθήσουν, ξεκινάει αυτού του τύπου η διαχείριση. Σκέφτονται πώς θα γίνει να τα καταφέρουν με έναν άλλο τρόπο. Πώς θα γίνει να τα καταφέρουν χωρίς να νιώσουν δυσκολία. Πολλά από αυτά τα βίντεο που ανεβάζουν, με ό,τι κάνουν, ακόμη και αν είναι παραβατικό, είναι αυτή ακριβώς η σκέψη. Η επιτυχία που φέρνει likes χωρίς κόπο».

Μπορούν όμως τα likes να λειτουργήσουν ως αυτοσκοπός μιας παραβατικής συμπεριφοράς;

«Αναρωτιέμαι πραγματικά πόσα από αυτά που γίνονται δεν θα γίνονταν αν δεν υπήρχε το διαδίκτυο, δηλαδή η διαδικασία ανάρτησης ή δημοσιοποίησης αυτής της συμπεριφοράς. Η ηρωοποίηση χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά των ανηλίκων και αυτό το προσφέρει με ευκολία και αμεσότητα η διαδικτυακή προβολή, λαμβάνοντας την αναζητούμενη "επιβράβευση" των likes, που είναι περισσότερα όταν ο εντυπωσιασμός από την ανάρτηση είναι μεγαλύτερος», μας απαντάει η Χριστίνα Ζαραφωνίτου.

Πώς μαθαίνεται η βία

«Η βία μαθαίνεται», λέει η Έφη Λαμπροπούλου. Αν και υπάρχουν, όπως ισχυρίζεται, «αρκετές ερμηνείες για τη νεανική παραβατικότητα», λέει ότι «γενικά μπορούμε να πούμε ότι η παραβατική συμπεριφορά, η οποία ξεκινά συνήθως ως ομαδική διαδικασία, μαθαίνεται με τη συναναστροφή και με την παρατήρηση (μίμηση).Το ίδιο ισχύει και για τη βία. Κι αυτή μαθαίνεται». Για την κ. Λαμπροπούλου, «οι πηγές εκμάθησης της βίας είναι η οικογένεια, τα ΜΜΕ και το περιβάλλον. Οι νέοι μαθαίνουν τη βία παρατηρώντας κάποιους να τη χρησιμοποιούν για να επιτύχουν έναν σκοπό, και κάποιους που τη χρησιμοποιούν να ανταμείβονται και να έχουν αναγνώριση». «Στις επιπρόσθετες σύγχρονες πηγές μάθησης της βίας» συγκαταλέγει «τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα βιντεοπαιχνίδια. Η καθημερινή έκθεση στη διαδικτυακή βία, οι απειλές και προκλήσεις σε μουσικά βίντεο εξοικειώνουν τους νέους με τη βία».

Βρείτε ολόκληρο το άρθρο πατώντας εδώ