Στην ψηφιακή εποχή, οι μαθητές μεγαλώνουν κυριολεκτικά μέσα σε ένα καλειδοσκόπιο εικόνων, ήχων και πληροφοριών. Η επαφή τους με τις οθόνες –κινητά, tablet, υπολογιστές και τηλεοράσεις– ξεκινά πλέον από τη νηπιακή ηλικία, δημιουργώντας έναν «ψηφιακό παράλληλο κόσμο» που αμφισβητεί ευθέως τον ρόλο του παραδοσιακού σχολείου.
Από το multitasking στην αδυναμία συγκέντρωσης
Οι μαθητές σήμερα βομβαρδίζονται από αστραπιαία εναλλασσόμενες εικόνες και μηνύματα, έχοντας την αίσθηση απόλυτης ελευθερίας επιλογής. Αυτή η αέναη εναλλαγή πληροφοριών, όμως, οδηγεί στην απουσία βάθους και ουσιαστικής επεξεργασίας της γνώσης.
Στον αντίποδα, το σχολείο απαιτεί συγκέντρωση, πειθαρχία και μονόδρομη ροή πληροφοριών. «Πώς περιμένουμε από ένα παιδί να μεταβεί από το TikTok στη διδασκαλία της ιστορίας χωρίς κόπο;», διερωτώνται εκπαιδευτικοί.
Από τη γραφή... στο scroll: Η παρακμή της χειρόγραφης έκφρασης
Η επιβίωση της χειρόγραφης γραφής αποτελεί πια ερώτημα. Μαθητές που δυσκολεύονται να γράψουν με το χέρι, πληκτρολογούν ταχύτατα σε οθόνες αφής. Η ψηφιακή επικοινωνία ευνοεί την ταχύτητα, αλλά συχνά εις βάρος του λεξιλογίου, της ορθογραφίας και της σύνταξης.
Το τίμημα του εθισμού: Στατιστικά που προβληματίζουν
Σύμφωνα με Πανελλήνια Έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (2016):
Πάνω από 66% των 16χρονων χρησιμοποιούν καθημερινά το διαδίκτυο, 7 μέρες την εβδομάδα.
Ένας στους 4 κάνει χρήση πάνω από 4 ώρες ημερησίως (Δευτέρα-Πέμπτη).
Ένας στους 6 κάνει χρήση πάνω από 6 ώρες κάθε ημέρα (Παρασκευή-Κυριακή).
Περίπου 1 στους 6 εμφανίζει παθολογική χρήση του διαδικτύου.
1 στους 3 εμφανίζει υψηλή εξάρτηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σημειώνεται ότι ήδη από το 2008, λειτουργεί στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης το πρώτο ειδικό ψυχιατρικό ιατρείο για την αντιμετώπιση εθισμού παιδιών στο διαδίκτυο.
Νευροεπιστήμη και social media: Νέα δεδομένα για τον εγκέφαλο
Η καθηγήτρια της Οξφόρδης Susan Greenfield τονίζει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιδρούν στον εγκέφαλο όπως τα οπιούχα, ενεργοποιώντας τα «κέντρα ανταμοιβής» μέσω της έκχυσης ντοπαμίνης. Το Facebook, το Instagram και το TikTok παρέχουν συνεχή ικανοποίηση με likes και σχόλια, αλλά συμβάλλουν σε φαινόμενα όπως η διάσπαση προσοχής και η επιφανειακή σκέψη.
Η ψυχολόγος Tara Emrani, σε μελέτη του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, επισημαίνει: «Τα likes ενεργοποιούν τα ίδια τμήματα του εγκεφάλου που ενεργοποιεί η κοκαΐνη, αν και σε μικρότερη ένταση».
Παιδαγωγικές προκλήσεις και ερωτήματα
Πώς μπορούν οι εκπαιδευτικοί να διδάξουν σε μια γενιά που έχει μάθει να δέχεται πληροφορίες με swipe; Μπορεί το σχολείο να παραμείνει ανταγωνιστικό απέναντι σε έναν κόσμο γεμάτο αισθητηριακά ερεθίσματα; Πώς θα εκπαιδεύσουμε πολίτες που να σκέφτονται κριτικά, όταν η online κουλτούρα ενθαρρύνει την παθητική αποδοχή και την άμεση ανταμοιβή;
Η εικόνα του παιδιού που ταξιδεύει στο διαδίκτυο θυμίζει την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Όμως, αν δεν προσέξουμε, ίσως καταλήξουμε σε μια Αλίκη στη Χώρα των Ψηφιακών Τεράτων. Η τεχνολογία δεν είναι ο εχθρός, αλλά η αλόγιστη χρήση της μπορεί να είναι.
