Οι δομικές αδυναμίες που διαπιστώνει ο ΟΟΣΑ στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και οι εισηγήσεις του

Ενίσχυση της αυτονομίας των εκπαιδευτικών στον τρόπο οργάνωσης του έργου τους και αξιολόγηση. Αυτοί είναι οι δύο άξονες τους οποίους ο ΟΟΣΑ αξιολογεί ως κομβικούς για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας στη χώρα μας. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε για το θέμα διεξοδική συζήτηση με τον Αντρέας Σλάιχερ, διευθυντή Εκπαίδευσης και Δεξιοτήτων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OOΣΑ) και δημιουργό του Προγράμματος Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών (PISA), ο οποίος επισκέφθηκε πρόσφατα την Ελλάδα. Ο κ. Σλάιχερ παρουσίασε στον κ. Μητσοτάκη κρίσιμα δεδομένα για την ελληνική εκπαίδευση, όπως προκύπτουν από την επεξεργασία των εθνικών στοιχείων από τον Οργανισμό, και σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» αποφ

Συγκεντρωτισμός

Βάσει των στοιχείων της μελέτης του κ. Σλάιχερ, που παρουσιάζει σήμερα η «Κ», η χώρα μας είναι τελευταία στη λίστα των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ ως προς την αυτονομία που έχουν ο διευθυντής και ο σύλλογος διδασκόντων σε σειρά κρίσιμων θεμάτων, όπως για παράδειγμα το αναλυτικό ή και το ωρολόγιο πρόγραμμα σπουδών. Στη σχετική λίστα είμαστε τελευταίοι και ουσιαστικά έχουμε το πιο καθετοποιημένο σύστημα οργάνωσης των, συνολικά 10.800, σχολικών μονάδων στη χώρα, καθώς όλα καθορίζονται με αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας.

Να σημειωθεί ότι η Τουρκία είναι προτελευταία στην ίδια λίστα. «Τα σχολεία μας είναι απλοί διεκπεραιωτές των αποφάσεων του υπουργείου Παιδείας και οι Διευθύνσεις Εκπαίδευσης “ιμάντες” μεταφοράς τους», ανέφερε στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος που μετέχει στο γνωμοδοτικό επιτελείο του υπουργείου Παιδείας, προσθέτοντας πάντως ότι «το πλεονέκτημα του συγκεντρωτικού συστήματος είναι ο καλύτερος συντονισμός».

Η έλλειψη ευελιξίας στην οργάνωση του εκπαιδευτικού έργου και άρα αυτονομίας της σχολικής μονάδας έχει, ωστόσο, αρνητικό πρόσημο, όπως εξήγησε, μιλώντας για το θέμα στην «Κ», ο Κώστας Δημόπουλος, εθνικός συντονιστής στον διαγωνισμό PISA του ΟΟΣΑ και καθηγητής Κοινωνικής και Eκπαιδευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

«Διεκπεραιωτές αποφάσεων» – «Τα σχολεία μας είναι απλοί διεκπεραιωτές των αποφάσεων του υπουργείου Παιδείας και οι Διευθύνσεις Εκπαίδευσης “ιμάντες” μεταφοράς τους», ανέφερε στην «Κ» στέλεχος του υπουργείου Παιδείας.

Ενα ενδεικτικό εύρημα είναι πως η διαφοροποίηση των ελληνικών σχολείων με βάση το κοινωνικοοικονομικό προφίλ της περιοχής τους είναι μικρότερη του αντίστοιχου μέσου όρου διαφοροποίησης στον ΟΟΣΑ. Την ίδια στιγμή υπάρχει ανομοιογένεια μέσα στις ίδιες τις σχολικές μονάδες. Αυτό σημαίνει ότι μέσα στην ίδια τάξη μπορεί να υπάρχουν ισχυρές διαφορές μεταξύ των μαθητών με βάση το μαθησιακό τους επίπεδο – και αυτό διότι στην Ελλάδα οι μαθητές δεν κατατάσσονται με βάση το συγκεκριμένο επίπεδο.

Εργαλείο για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα είναι η απόδοση μεγαλύτερης αυτονομίας στη σχολική μονάδα. Για παράδειγμα, σε μια τάξη με πολλούς ξένους μαθητές μπορεί να ενισχυθεί η διδασκαλία των νέων ελληνικών. Ή σε μια περιοχή με μεγάλο τουρισμό να ενισχυθεί η διδασκαλία των ξένων γλωσσών.

«Οι έρευνες δείχνουν ότι η μείξη μαθητών όλων των εκπαιδευτικών επιπέδων σε μια τάξη, όπως συμβαίνει στη χώρα μας, είναι ευνοϊκή υπέρ των αδύναμων μαθητών. Ωστόσο, όπως φαίνεται από τις σταθερά μέτριες επιδόσεις της Ελλάδας στον διαγωνισμό PISA, “είμαστε όλοι ίσοι, αλλά και σταθερά στον πάτο”», τόνισε το ίδιο εκπαιδευτικό στέλεχος στην «Κ».

Γι’ αυτόν τον λόγο η Ελλάδα έχει αρχίσει να δημιουργεί νησίδες αριστείας στη δημόσια εκπαίδευση (π.χ. Πρότυπα Σχολεία), όπως συμβαίνει στα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα διεθνώς. Παράλληλα, το υπουργείο Παιδείας έχει ως προτεραιότητα τη βελτίωση των επιδόσεων στον διαγωνισμό PISA, γι’ αυτό φέτος δόθηκε βάρος στην άρτια προετοιμασία των μαθητών που μετείχαν. «Ο διαγωνισμός PISA θα αξιοποιηθεί με στόχο τη συνολική αναβάθμιση της ποιότητας του εκπαιδευτικού μας συστήματος», τονίζει ο κ. Δημόπουλος.

Η αξιολόγηση είναι για τον ΟΟΣΑ ο δεύτερος, κρίσιμος, αδύναμος κρίκος της ελληνικής εκπαίδευσης. Παρά τη θεσμοθέτηση ενός νέου συστήματος με τον νόμο 4823 του 2021, η διαδικασία για τους μόνιμους εκπαιδευτικούς έχει «βαλτώσει». Οι αιτίες είναι ο μεγάλος φόρτος των αξιολογητών, η πολλή γραφειοκρατία της διαδικασίας, αλλά και η ισχυρότατη αντίδραση των εκπαιδευτικών να αξιολογηθούν, με αποτέλεσμα να τροφοδοτείται το κλίμα γενικής αναβλητικότητας. Εξ ου και η νέα υπουργός Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη επιδιώκει την επανεκκίνηση της διαδικασίας, προωθώντας πλαίσιο αλλαγών που θα την κάνουν λιγότερο γραφειοκρατική και «άρα πιο αποδοτική», όπως ανέφερε στην «Κ» σύμβουλος της κ. Ζαχαράκη.

Μικρές τάξεις

Αντίθετα, η Ελλάδα εμφανίζεται σε καλή θέση ως προς τον αριθμό μαθητών ανά τάξη στα δημόσια σχολεία. Ο μέσος όρος των δημόσιων σχολείων είναι 16,73, των ιδιωτικών 21, ενώ του ΟΟΣΑ 20,69. Το θέμα είναι πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, με την «αντίθετη» πλευρά να επισημαίνει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά μικρά σχολεία σε νησιωτικές και ακριτικές περιοχές.

Στο ίδιο πλαίσιο, οι εκπαιδευτικές ομοσπονδίες (ΟΛΜΕ και ΔΟΕ) επιμένουν ότι στον ΟΟΣΑ η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τις μεγαλύτερες ελλείψεις εκπαιδευτικών. Και αυτό διότι τα κενά στα σχολεία δεν καλύπτονται με διορισμούς μόνιμων εκπαιδευτικών, αλλά με ετήσιες προσλήψεις αναπληρωτών λόγω χαμηλότερου μισθολογικού κόστους.

Από την άλλη, η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στις χώρες με διδακτικό χρόνο μικρότερο του μέσου όρου των μελών του ΟΟΣΑ. Στην Ελλάδα ο ετήσιος διδακτικός χρόνος ανά εκπαιδευτικό είναι 613 ώρες, ενώ στον ΟΟΣΑ 706 ώρες.

Ολοι ίσοι…στον πάτο – «Οπως φαίνεται από τις σταθερά μέτριες επιδόσεις της Ελλάδας στον PISA, “είμαστε όλοι ίσοι, αλλά και σταθερά στον πάτο”», τονίζει ο Κώστας Δημόπουλος, εθνικός συντονιστής στον διαγωνισμό PISA του ΟΟΣΑ. 

Ενα στοιχείο το οποίο ξεχώρισαν οι αναγνώστες της έκθεσης Σλάιχερ είναι πως έχει μειωθεί εντυπωσιακά το ενδιαφέρον των γονέων για την πρόοδο των παιδιών τους. Σύμφωνα με τις απαντήσεις διευθυντών ελληνικών σχολείων, το 2018 το 72% των γονέων ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την πρόοδο των παιδιών του, ενώ το 2022 –τότε οργανώθηκε ο τελευταίος διαγωνισμός PISA, για τον οποίο υπάρχουν αποτελέσματα– το ποσοστό μειώθηκε σε 40,6%.

Η μείωση είναι ιδιαίτερα μεγάλη, παρότι υπάρχει μια γενική τάση (οι αντίστοιχοι μέσοι όροι του ΟΟΣΑ είναι 39% για το 2018 και 28% για το 2022). Οπως παρατηρεί η κ. Χρύσα Σοφιανοπούλου, εθνική συντονίστρια του προγράμματος PISA για 13 χρόνια, εμπειρογνώμων για θέματα εκπαίδευσης στην Ε.Ε. και καθηγήτρια του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών, η μεταβολή μπορεί έως ένα βαθμό να αποδοθεί και στις δύσκολες συνθήκες επικοινωνίας την περίοδο της πανδημίας.

Παράλληλα, βέβαια, σύμφωνα με υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Παιδείας, η πανδημία απλώς ενίσχυσε μια προϋπάρχουσα τάση. Η μεγάλη πτώση του ποσοστού φαίνεται να υποδηλώνει την έλλειψη εμπιστοσύνης των γονέων στο ελληνικό σχολείο. Γι’ αυτό και το αναπληρώνουν με φροντιστήρια και εξωσχολικές δραστηριότητες. Πόσο μάλλον όταν οι Ελληνες μαθητές μελετούν πολύ εκτός σχολείου, σε αντίθεση με τη γενική τάση. Στην Ελλάδα οι ώρες διδασκαλίας και μελέτης των παιδιών είναι 19 μέσα στο σχολείο και 14 εκτός, ενώ οι αντίστοιχοι μέσοι όροι του ΟΟΣΑ είναι 24 και 11. Εξ ου και οι μαθητές στη χώρα μας έχουν λίγο ελεύθερο χρόνο.

ασίστηκε η κατάρτιση προτάσεων από στελέχη του προς το ελληνικό υπουργείο Παιδείας.