Σε μια εποχή όπου το αστικό περιβάλλον κατακλύζεται από θόρυβο, πυκνή δόμηση και ψηφιακή υπερδιέγερση, η ανάγκη για επαφή με τη φύση γίνεται όλο και πιο επιτακτική.

Η ψυχική ευεξία των ανθρώπων φαίνεται να συνδέεται άρρηκτα με την παρουσία του φυσικού στοιχείου στον χώρο όπου ζουν, εργάζονται και κινούνται.

Τα τελευταία χρόνια, πολλές ευρωπαϊκές πόλεις επενδύουν συστηματικά στη δημιουργία και διατήρηση πράσινων χώρων μέσα στον αστικό ιστό, όχι μόνο για λόγους περιβαλλοντικούς, αλλά και ψυχολογικούς.

Η σύνδεση ανάμεσα στη φύση και την ψυχική υγεία δεν είναι μόνο βιωματική· επιβεβαιώνεται και επιστημονικά.

Η φύση ως παράγοντας ψυχικής ρύθμισης

Έρευνες έχουν δείξει ότι η επαφή με φυσικά τοπία ρίχνει τα επίπεδα κορτιζόλης (την κύρια ορμόνη του στρες), βελτιώνει τη διάθεση καθώς και ενισχύει τη συγκέντρωση και τη δημιουργικότητα (Ulrich et al., 1991· Kaplan & Kaplan, 1989).

Η θεωρία της «αποκατάστασης της προσοχής» (Attention Restoration Theory) υποστηρίζει ότι τα φυσικά περιβάλλοντα βοηθούν στην αναγέννηση της ψυχικής ενέργειας που εξαντλείται από τις απαιτήσεις της καθημερινότητας (Kaplan, 1995).

Η θεωρία της «βιοφιλίας» προτείνει πως οι άνθρωποι έχουν έμφυτη ανάγκη σύνδεσης με το φυσικό περιβάλλον (Wilson, 1984), γεγονός που καθιστά τους πράσινους χώρους όχι πολυτέλεια, αλλά θεμελιώδη ανάγκη.

Άγχος, κατάθλιψη και αποξένωση της πόλης

Η αστικοποίηση, αν και προσφέρει ευκαιρίες, έχει συσχετιστεί με αυξημένα ποσοστά σε άγχος και κατάθλιψη (Peen et al., 2010).

Ο περιορισμένος χώρος, ο διαρκής θόρυβος, η έλλειψη επαφής με τη γη και τον ορίζοντα, δρούν ως καθημερινοί μικρο-παράγοντες στρες που, σωρευτικά, πλήττουν τη συναισθηματική ευεξία.

Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιοχές χωρίς πρόσβαση σε πάρκα παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά ψυχοκοινωνικών δυσκολιών, ενώ οι ενήλικες που δεν έχουν τακτική επαφή με το πράσινο εμφανίζουν αυξημένη ψυχολογική δυσφορία (Maas et al., 2009).

Οι πράσινες πόλεις της Ευρώπης

Απαντώντας σε αυτές τις ανάγκες, αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και πόλεις εφαρμόζουν πράσινες πρωτοβουλίες με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ψυχικής υγείας των κατοίκων τους.

Κοπεγχάγη: Η δανέζικη πρωτεύουσα θεωρείται πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης. Με πολιτική που ενθαρρύνει τη δημιουργία μικρών πάρκων και πρασίνου ανά γειτονιά, έχει κατορθώσει να εξασφαλίσει ότι το 96% των πολιτών ζουν σε απόσταση 15 λεπτών από κάποιον πράσινο χώρο. Παράλληλα, το ποδήλατο ως μέσο μετακίνησης συμβάλλει στη μείωση του στρες και την ενίσχυση της σύνδεσης με το περιβάλλον (WHO, 2017).

Άμστερνταμ: Με τους “πράσινους διαδρόμους” (green corridors) και τη διατήρηση των υπαρχόντων πάρκων, η πόλη ενισχύει την επαφή με τη φύση μέσα από τη μετακίνηση. Η ενσωμάτωση των υδάτινων διαδρομών και του πράσινου στοιχείου έχει συνδεθεί με μειωμένα επίπεδα άγχους και αυξημένη κοινωνική συνοχή (Van den Bosch & Ode Sang, 2017).

Βαρκελώνη:Το πρωτοποριακό σχέδιο “Superblocks” (Superilles) αλλάζει τη χρήση ολόκληρων αστικών οικοδομικών τετραγώνων, απομακρύνοντας την κίνηση των αυτοκινήτων και δίνοντας χώρο σε πεζούς, πράσινες νησίδες και κοινωνικές δραστηριότητες. Μελέτες έχουν δείξει ότι αυτές οι παρεμβάσεις έχουν συντελέσει σε αισθητή μείωση της θορυβικής και περιβαλλοντικής ρύπανσης, και αύξηση της ευχαρίστησης των κατοίκων (Mueller et al., 2020).

Βερολίνο: Διαθέτει πάνω από 2.500 δημόσια πάρκα και πράσινες ζώνες, ενώ η πολιτική “Stadtgrün” προάγει την ένταξη μικρών πράσινων χώρων ανάμεσα σε πολυκατοικίες. Έρευνες δείχνουν ότι η ύπαρξη αυτών των χώρων ενισχύει την αίσθηση κοινότητας και μειώνει τα ποσοστά κοινωνικής απομόνωσης, ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (Kabisch et al., 2017)

Η φύση ως ψυχολογικό καταφύγιο

Πέρα από την αισθητική ή περιβαλλοντική τους αξία, οι αστικοί πράσινοι χώροι μπορούν να λειτουργήσουν ως ψυχολογικά “καταφύγια”. Είναι σημεία ανακούφισης, επανασύνδεσης με το σώμα και τα αισθήματα, δυνατότητες συνάντησης με τον εαυτό και τους άλλους.

Σε έναν κόσμο όπου η ταχύτητα και η αποσύνδεση έχουν γίνει καθημερινότητα, το πράσινο παρέχει ένα πλαίσιο σταθερότητας, ρυθμού και ηρεμίας.

Η επαφή με τη φύση μπορεί να μειώσει σημαντικά τα συμπτώματα κατάθλιψης, να ενισχύσει την ενσυναίσθηση και την κοινωνική εμπιστοσύνη, ακόμη και να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία (Bratman et al., 2015). Σε επίπεδο πολιτικής υγείας, η επένδυση σε αστικούς πράσινους χώρους αποτελεί μακροπρόθεσμα μια μορφή πρόληψης που μπορεί να μειώσει το ψυχολογικό κόστος σε επίπεδο πληθυσμού

Συμπερασματικά

Η ενσωμάτωση της φύσης στην πόλη δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής ή περιβαλλοντικής ηθικής, αλλά μια αναγκαία παρέμβαση για την ψυχική ανθεκτικότητα των ανθρώπων.

Οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες δείχνουν ότι όταν ο άνθρωπος έχει πρόσβαση σε χώρους πράσινου, ο αστικός τρόπος ζωής γίνεται πιο ανθρώπινος.

Η ψυχολογική φροντίδα δεν παρέχεται μόνο μέσα στα θεραπευτικά πλαίσια, αλλά και στα μικρά παγκάκια ενός πάρκου, στις διαδρομές με δέντρα, στις πλατείες που καλούν τον κάτοικο να σταθεί.
Η φύση μέσα στην πόλη γίνεται, τελικά, χώρος συνάντησης: με τον εαυτό, με τους άλλους, με κάτι σταθερό που ανθίζει ακόμη.