Περιστατικά με παιδιά που μένουν ξάγρυπνα μπροστά στην οθόνη τους ή γίνονται βίαια με τους γονείς τους καλούνται να διαχειριστούν οι επιστήμονες στη γραμμή βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου. Τι συμβουλές δίνουν για τον ψηφιακό εθισμό

«Πολλοί έφηβοι ερωτεύονται μέσω Διαδικτύου κάποιον που βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου. Μιλούν όλη μέρα και όλη νύχτα, και κανονίζουν πώς θα βρεθούν σε μια συναυλία, σε μια ενδιάμεση χώρα. Είναι μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Η σκληρή εποπτεία δεν θα λειτουργήσει, θα βρουν τρόπο να κάνουν αυτό που θέλουν», επισημαίνει η Μαρία Δάρα, ψυχολόγος με εξειδίκευση στην παιδική ανάπτυξη. 

«Μαλώσαμε πολύ. Ούρλιαζα, ούτε θυμάμαι τι έλεγα. Με έσπρωξε δυνατά, τόσο δυνατά που έχασα την ισορροπία μου. Εχει πολλή δύναμη. Δεν έδωσε σημασία, άνοιξε την πόρτα και έφυγε. Τον ψάχναμε δυο μέρες, τρελάθηκα». Μια μητέρα διηγείται τι συνέβη με τον έφηβο γιο της, τον Κ. Ζητάει βοήθεια. Εχει καλέσει, απεγνωσμένη, στη γραμμή του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου.

Είναι μία από τις ιστορίες που ακούν καθημερινά ο Γιώργος Κορμάς, γιατρός και υπεύθυνος της γραμμής, και η Μαρία Δάρα, ψυχολόγος με εξειδίκευση στην παιδική ανάπτυξη. Ακούν για παιδιά που ξενυχτούν μπροστά στην οθόνη τους. Που έχουν σταματήσει το σχολείο γιατί δεν μπορούν να ξυπνήσουν το πρωί. Ακούν για εφήβους που χτυπούν τους γονείς τους όταν προσπαθούν να τους απομακρύνουν από τις «εθιστικές» συσκευές.

Η μητέρα του Κ., που είχε καλέσει έντρομη, αναζητούσε τον γιο της για σχεδόν 48 ώρες. Τον βρήκε στο σπίτι της οικογένειας ενός φίλου του. «Η οικογένεια είχε φύγει διακοπές και ο φίλος του του έδωσε τα κλειδιά. Εβαλε ένα πρόχειρο στρώμα, έμενε εκεί και έπαιζε στο κινητό». Επέστρεψε λοιπόν. Σωματικά ναι, αλλά έχει κλειστεί στο δωμάτιό του και δεν μιλάει σε κανέναν.

Εκείνο το απόγευμα η μητέρα του αποφάσισε να τηλεφωνήσει στη γραμμή βοήθειας, αναζητώντας κάποια λύση. Η φωνή της έτρεμε από την αγωνία και έκανε μεγάλη προσπάθεια για να κρύψει την ντροπή της. «Σας χτύπησε;» τη ρώτησαν όσο διηγείτο το περιστατικό. «Πού το ξέρετε;» αναρωτήθηκε έκπληκτη.

Επιθετικότητα

«Είναι μία από τις πάγιες ερωτήσεις που κάνουμε στους γονείς που τηλεφωνούν στη γραμμή βοήθειας. Μετά ρωτάμε “πόσες φορές σάς έχει χτυπήσει;”. Η επιθετικότητα απέναντι στους γονείς είναι πολύ συχνή αντίδραση για τα παιδιά που έχουν εθιστεί. Την ώρα που το παιδί παίζει πας και του λες “έλα να φάμε” και επιχειρείς να πάρεις το κινητό ή να βγάλεις το μηχάνημα από την πρίζα. Εκείνη την ώρα η αδρεναλίνη είναι στα ύψη, είναι πολύ πιθανό να σε χτυπήσει», εξηγεί ο κ. Κορμάς. Ο εθισμός στο Διαδίκτυο, στα games ή στα social media είναι το πρώτο πρόβλημα για το οποίο γονείς και εκπαιδευτικοί απευθύνονται στη γραμμή.

Στα σχολεία που επισκέπτεται ο κ. Κορμάς για να ενημερώσει παιδιά και εκπαιδευτικούς ανακαλύπτει όλο και περισσότερο περιπτώσεις παιδιών που απουσιάζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα από την τάξη. «Στην αρχή νόμιζα ότι ήταν κάτι σπάνιο, αλλά τελικά σε πολλά σχολεία υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις. Παιδιά που ξενυχτούν στο Διαδίκτυο μέχρι τα ξημερώματα και το πρωί δεν μπορούν να ξυπνήσουν και να πάνε σχολείο. Πολλοί γονείς αποφασίζουν να προσλάβουν εκπαιδευτικό για κατ’ οίκον διδασκαλία ώστε να μη χάσουν τα παιδιά την τάξη, αλλά και σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν κάποιου είδους κανονικότητα. Μας το λένε τα ίδια τα παιδιά. “Ο τάδε δεν έρχεται, κάνει μάθημα σπίτι”». Το TikTok, τα reels στο Instagram, τα βιντεάκια γενικά είναι εξαιρετικά εθιστικά, δεν μπορείς να αντισταθείς και συνεχίζεις να σκρολάρεις.

Στην καραντίνα

Μετά την πανδημία υπήρξε μεγάλη αύξηση στα περιστατικά, εξηγούν οι εργαζόμενοι στη Help line. Εκτοτε κάθε χρόνο παρατηρείται αύξηση του αριθμού των κλήσεων, με πρώτο σε συχνότητα πρόβλημα την εξάρτηση από το Διαδίκτυο. «Στη διάρκεια της πανδημίας εξοικειωθήκαμε με την κατάχρηση του Ιντερνετ, φτάσαμε να το θεωρούμε κάτι δεδομένο και το “παρατηρούμε” μόνον όταν έχει γίνει πολύ έντονο. Το παιδί δεν μιλάει, κλείνεται στο δωμάτιό του και δεν μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί του», περιγράφει ο κ. Κορμάς.

Τότε τσακώνεσαι και θυμάσαι ξαφνικά να βάλεις όρια, όμως δεν έχει πλέον κανένα νόημα. Η οποία γονεϊκή ικανότητα σύνδεσης έχει απενεργοποιηθεί από τον μαγικό αλγόριθμο. «Το Διαδίκτυο σου προσφέρει αυτό που θέλεις όποτε το θέλεις», υπογραμμίζει.

«Είναι πολύ δύσκολος αντίπαλος», συμπληρώνει η Μαρία Δάρα, ένας από τους ανθρώπους που απαντούν στην άλλη άκρη της γραμμής όταν κάποιος καλεί για βοήθεια.

«Οι γονείς παίρνουν τηλέφωνο όταν τα πράγματα είναι πλέον πολύ δύσκολα και νιώθουν ανήμποροι να κάνουν κάτι. Συνήθως περιμένουν μια μαγική συνταγή και απογοητεύονται όταν δεν τους δίνεται μια γρήγορη και εύκολη λύση». Ο εθισμός στα βιντεοπαιχνίδια, η υπερβολική δραστηριότητα στο Διαδίκτυο θεωρείται επισήμως ψυχική διαταραχή και έχει ενταχθεί στο DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας για την ταξινόμηση και διάγνωση ψυχικών διαταραχών. Οι γονείς, όταν εντοπίσουν το πρόβλημα, καταφεύγουν σε μεγαλύτερη αυστηρότητα. Κλείνουν τις συσκευές, τις αποσπούν από τα παιδιά.

«Δυστυχώς, η σκληρή τακτική ποτέ δεν έχει λειτουργήσει. Αντιθέτως, δημιουργεί μεγαλύτερη ανάγκη. Αν ένα παιδί μπορούσε να αποκωδικοποιήσει αυτό που του συμβαίνει θα έλεγε: Τα παιχνίδια, τo Διαδίκτυο είναι το μόνο πράγμα από το οποίο αντλώ χαρά και ευχαρίστηση, και όταν μου το στερείς δεν ξέρω τι να κάνω», επισημαίνει η κ. Δάρα.

Τα όρια

«Το Διαδίκτυο χρειάζεται όρια και αυστηρότητα, όμως χρειάζεται και να είμαστε μαζί με το παιδί, να βάλουμε πλάτη, να βρούμε εναλλακτικές. Να το ωθήσουμε να κάνει ένα σπορ, να καλέσουμε ένα φίλο στο σπίτι. Και κυρίως να παρέμβουμε όσο το δυνατόν νωρίτερα», προσθέτει.

Η ψυχολόγος αναφέρει ότι στην Ελλάδα σπάνια επικοινωνούν με τη γραμμή βοήθειας οι ίδιοι οι έφηβοι. «Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες πολύ συχνά τηλεφωνούν έφηβοι για να ζητήσουν βοήθεια. Οχι για την εξάρτηση, βέβαια, αλλά για πράγματα που έχουν συναντήσει ή έχουν κάνει και δεν μπορούν να τα χειριστούν. Υπάρχει αυτή η κουλτούρα, εδώ ακόμη τα παιδιά ντρέπονται, αισθάνονται αμηχανία».

Ενας πιτσιρικάς πήρε τηλέφωνο να ζητήσει βοήθεια για να ξεκολλήσει από τα πορνό βιντεάκια που του έρχονταν συνέχεια στο κινητό. «Ναι», είχε δει μερικά παραδέχτηκε με μεγάλη συστολή, για να συμπληρώσει αμέσως μετά: «Είμαι πολύ καλό παιδί, αλήθεια σας λέω. Και καλός μαθητής, έχω πολύ καλούς βαθμούς».

Το Διαδίκτυο εκτός των άλλων έχει την ικανότητα να αίρει τις αναστολές. Ετσι, ακόμη και παιδιά (ή και ενήλικοι) που στην πραγματική τους ζωή δεν είναι παρορμητικά, πιθανόν να καταλήξουν να κάνουν επικίνδυνα πράγματα. «Eχουν την αίσθηση ότι “αν κάτι πάει στραβά θα κλείσω το κινητό και τελείωσε, θα είμαι ασφαλής”. Δεν συνειδητοποιούν ότι με το Διαδίκτυο είσαι εκτεθειμένος σε πολλούς επικίνδυνους ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη και ας βρίσκεσαι ως φυσική παρουσία στο δωμάτιό σου», εξηγεί η κ. Δάρα.

Ο εκφοβισμός και οι δύσκολες καταστάσεις με τις οποίες μπορείς να βρεθείς αντιμέτωπος πριν προλάβεις να το συνειδητοποιήσεις, είναι επίσης ένα συχνό πρόβλημα που φτάνει στη γραμμή.

«Πολλοί έφηβοι ερωτεύονται μέσω Διαδικτύου κάποιον που βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου. Μιλούν όλη μέρα και όλη νύχτα, και κανονίζουν πώς θα βρεθούν σε μια συναυλία, σε μια ενδιάμεση χώρα. Είναι μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Δεν είναι καθόλου εύκολο να τα βγάλεις πέρα με έναν ερωτευμένο έφηβο 16 ή 17 χρόνων. Η σκληρή εποπτεία δεν θα λειτουργήσει, θα βρει τρόπο να κάνει αυτό που θέλει», τονίζει η κ. Δάρα.

Οι τακτικές που εφαρμόζονται από τους θύτες σε περιπτώσεις αποπλάνησης είναι συγκεκριμένες και πολύ αποδοτικές. Εχει επίσης σημασία να καταφέρουμε να τις καταστήσουμε ορατές και στο θύμα. «Ο θύτης δημιουργεί μια σχέση εμπιστοσύνης, μοιράζεται προσωπικές πληροφορίες, και ταυτίζεται με το παιδί. Λέει, για παράδειγμα, “και εμένα μου τη σπάει η μάνα μου όταν το κάνει αυτό”. Υπάρχουν φορές που του στέλνει δώρα…».

Εικονικοί φίλοι

Τον τελευταίο χρόνο, ένα καινούργιο πρόβλημα τίθεται από όσους τηλεφωνούν στη γραμμή βοήθειας: Το ChatGPT ως αποκλειστικός φίλος. «Ολο και περισσότεροι γονείς καλούν και μας λένε ότι το παιδί τους μιλάει μόνο στο ChatGPT. Δεν έχει φίλους, δεν κάνει τίποτε άλλο, όλη μέρα ασχολείται με την τεχνητή νοημοσύνη». Θαυμαστός καινούργιος κόσμος χωρίς ορατό κοινωνικό ή συναισθηματικό ρίσκο.

«Χρειαζόμαστε ενημέρωση σε ομάδες γονέων, συμβουλευτική και κανόνες γρήγορα. Δεν μπορούμε να μεγαλώσουμε μια γενιά με πλοηγό το ChatGPT», καταλήγει η κ. Δάρα.