Πιστεύω ότι πρέπει κάποτε τα παιδιά μας να πηγαίνουν στο σχολείο για να μάθουν γράμματα και όχι για να περάσουν κάποιες εξετάσεις. Έχοντας πλήρη και έγκαιρη συναίσθηση των παραπάνω, είμαι ανάμεσα σε εκείνους που πρότεινα την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από το 1993, πράγμα που ξεσήκωσε τότε θύελλα αντιδράσεων από τη συντηρητική παράταξη. Σήμερα, η πρόταση για την κατάργηση των εξετάσεων είναι πράγματι εφικτή, όχι ασφαλώς αυτόματα, αλλά με κατάλληλες και εύστοχες ενέργειες. Η κεντρική ιδέα συνοψίζεται σε τρία βήματα τα οποία θα αναφερθούν στη συνέχεια, αφού ξεκαθαριστεί εξαρχής μια βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή τους.

Η υδροκέφαλη ανάπτυξη του λεγόμενου κέντρου έχει οδηγήσει την περιφέρεια σε κάθε είδους μαρασμό, όπως είναι γνωστό αν και οι "πολιτικά ορθές" διατυπώσεις δεν είναι πάντα τόσο κατηγορηματικές. Γεγονός είναι, πάντως, ότι ο χαρακτηρισμός "περιφερειακό" σε ένα Πανεπιστήμιο δεν αφορά μόνο τη γεωγραφική του έδρα, αλλά εν πολλοίς και την ποιότητά του. Εχει εποχιακούς καθηγητές οι οποίοι εργάζονται και αμείβονται με απαράδεκτους όρους, εγκαταστάσεις που ακόμη και αν είναι ποσοτικά επαρκείς δεν λειτουργούν όπως πρέπει, και γενικότερα δεν υπάρχει πνοή δημιουργίας της κουλτούρας του Πανεπιστημίου, ως θεσμού που προσφέρει περισσότερα από κατάρτιση και του οποίου οι λειτουργοί είναι συνειδητοί υπηρέτες του που διάγουν με αξιοπρέπεια σε επίπεδο εργασιακών συνθηκών. Το πρόβλημα με τα περιφερειακά μας πανεπιστήμια δεν είναι μόνο πρόβλημα χρηματοδότησης, είναι συνολικότερα πρόβλημα ταυτότητας και κουλτούρας. Δεν είναι δυνατόν σε μια επαρχία που θεωρεί τον εαυτό της "δεύτερης κατηγορίας" να λειτουργούν Πανεπιστήμια που αγνοούν το άμεσο περιβάλλον τους.

Κατά συνέπεια, και με δεδομένο ότι ακόμη και αν οι θέσεις των εισακτέων επαρκούν (που επαρκούν), αν οι υποψήφιοι φοιτητές δεν προτιμήσουν τα επαρχιακά Πανεπιστήμια, δεν είναι δυνατό να εφαρμοστεί κανένα μέτρο ελεύθερης πρόσβασης που να μην εκφυλιστεί σε περισσότερη ενδυνάμωση του υδροκεφαλισμού που μας διακατέχει σε πολλά πράγματα. Εφόσον, λοιπόν, διαθέτουμε περιφερειακά Πανεπιστήμια που δεν αισθάνονται και δεν είναι "επαρχία", μπορούν να εφαρμοστούν τρία συγκεκριμένα βήματα προς την πλήρη κατάργηση των εξετάσεων.

Πρώτο βήμα είναι η άμεση θεσμοθέτηση μεταβατικής περιόδου, στην οποία θα είναι δυνατή η ελεύθερη εγγραφή σε οποιοδήποτε από τα νέα τμήματα των Πανεπιστημίων που ιδρύθηκαν την τελευταία δεκαετία. Για τα υπόλοιπα τμήματα η εγγραφή θα γίνεται με σειρά προτεραιότητας η οποία θα καθορίζεται από τη συνολική εικόνα των επιδόσεων του υποψηφίου στο σχολείο, με συντελεστές βαρύτητας που κάθε πανεπιστημιακό τμήμα θα εισάγει.

Το πρώτο έτος θα περιέχει προπαρασκευαστικά μαθήματα, η επιτυχής παρακολούθηση των οποίων θα είναι προϋπόθεση για τη συνέχιση των σπουδών, χωρίς ωστόσο να μεγαλώνει η συνολική τους διάρκεια. Εφόσον κάποιος δεν ολοκληρώσει επιτυχώς το προπαρασκευαστικό έτος, θα μπορεί να μετακινηθεί σε άλλο πανεπιστημιακό τμήμα κατοχυρώνοντας τη μέχρι τώρα πορεία του αν το αντικείμενο είναι συναφές (π.χ. Ιατρική, Οδοντιατρική, Φαρμακευτική, κ.ο.κ.) ή να λάβει βεβαίωση για ό,τι έχει επιτύχει. Η μετακίνηση μεταξύ ιδρυμάτων θα είναι δυνατή τόσο για εκείνους που δεν ολοκλήρωσαν επιτυχώς το πρώτο έτος σε πανεπιστήμια όπου εισήχθηκαν με σειρά προτεραιότητας, όσο και για όσους επιθυμούν να μεταγραφούν από πανεπιστήμια στα οποία εγγράφηκαν χωρίς σειρά προτεραιότητας σε άλλα ιδρύματα. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται ο μη αποκλεισμός των νέων και οι πολλαπλές ευκαιρίες χωρίς, όμως, το άγχος των εξετάσεων.

Δεύτερο, παράλληλο, βήμα είναι η παροχή του συνόλου του εκπαιδευτικού υλικού των μαθημάτων των πανεπιστημίων, με αρχή για τα μαθήματα του πρώτου έτους, πάνω από το διαδίκτυο, στο οποίο θα έχουν δωρεάν πρόσβαση οι σπουδαστές. Ηδη το ΕΜΠ παρέχει τη δυνατότητα αυτή για περισσότερα από 10 χρόνια. Η αξιοποίηση των τεχνολογιών του διαδικτύου είναι κομβικό σημείο στην επίτευξη της ελεύθερης πρόσβασης αφού όχι μόνο θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση προβλημάτων χώρου, αλλά θα μειώσει κατακόρυφα και το κόστος των συγγραμμάτων, τα οποία θα μπορούν να διατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή, λύνοντας ταυτόχρονα και τη διαμάχη του "μοναδικού συγγράμματος" που ταλανίζει για χρόνια την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους φοιτητές.

Τρίτο βήμα είναι η πλήρης κατάργηση της σειράς προτεραιότητας στην εγγραφή, η οποία θα αποδεσμεύσει οριστικά το σχολείο από το ρόλο του βαθμοθηρικού και εξεταστικού προθάλαμου για τα πανεπιστήμια. Αυτή θα μπορεί να γίνει μετά από μια μεταβατική περίοδο τριών ή τεσσάρων ετών, στην οποία θα κανονικοποιηθούν όλες οι λειτουργικές παράμετροι του νέου συστήματος και θα θεσμοθετηθεί η νέα δυναμική του. Παράλληλα, θα έχουν αναμορφωθεί, όπου χρειάζεται, τα αναλυτικά προγράμματα του σχολείου ώστε να παρέχει χρήσιμη, αυτοτελή και ουσιαστική γνώση. Στο ίδιο διάστημα θα έχει προχωρήσει η εσωτερική οργάνωση των πανεπιστημίων σχετικά με την παροχή του ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού, την οργάνωση των μαθημάτων του πρώτου έτους και τη διαχείριση της ελεύθερης κινητικότητας των σπουδαστών. Στόχος πρέπει να είναι η πλήρης κατάργηση της σειράς προτίμησης εγγραφής σε όλα τα πανεπιστήμια μέχρι το 2020-2021.

* Ο Νίκος Μαρκάτος είναι Ομοτ. Καθηγητή ΕΜΠ, π.Πρύτανης, Επισκέπτης Καθηγητής, Παν.Τέξας Α&Μ.